Αρχικά θα ήθελα να σε ρωτήσω γιατί επέλεξες αυτό το επάγγελμα.
Καταρχάς για εμένα η νομική ήταν και παραμένει μία πολύ ενδιαφέρουσα επιστήμη, που σου δίνει τη δυνατότητα να μάθεις πολλά πράγματα , να εξελίξεις το μυαλό σου και τελικά να αποκτήσεις πολύ σημαντικά εφόδια για τη ζωή σου εν γένει…Αυτός ακριβώς ήταν και ο λόγος που αποφάσισα τελικά να γίνω δικηγόρος..Γιατί για εμένα η δικηγορία δεν ήταν η 1η μου επιλογή εξαρχής. Έγινε όταν είδα πόσα πνευματικά εφόδια σου παρέχει ως επάγγελμα (παρόλο τις πρακτικές αλλά και εισοδηματικές πλέον δυσκολίες που πρέπει να ξεπεράσεις) την ευελιξία που σου διδάσκει προκειμένου να αντιμετωπίσεις την καθημερινότητα, την επαφή με πολλούς και διαφορετικούς τύπους ανθρώπων και τους χειρισμούς που πρέπει να αναπτύξεις προκειμένου να έχεις το επιθυμητό αποτέλεσμα. Άλλωστε νομίζω ότι το πιο σημαντικό πράγμα είναι να σου αρέσει αυτό που κάνεις…και με τη δικηγορία ένα είναι σίγουρο..ότι δεν πλήττεις ποτέ!!
Στη δική μου μάλιστα περίπτωση είναι χαρακτηριστικό ότι οι γονείς μου , ως μη έχοντες καμία σχέση με δικηγορία και τον κλάδο της δικαιοσύνης γενικότερα, δεν με προέτρεπαν να γίνω δικηγόρος….το αντίθετο μάλιστα…Οι φίλοι μου ξέρουν τη γνωστή ιστορία με τον πατέρα μου να με παρακινεί να σπουδάσω μοριακή βιολογία!!
Σε τι φάση σε βρήκε η αρχή όλης αυτής της κατάστασης που έχει δημιουργηθεί εδώ και 6 χρόνια στη χώρα;
Ήμουν περίπου 1,5 χρόνο δικηγόρος , έχοντας λάβει την άδεια ασκήσεως επαγγέλματος και έχοντας ξεκινήσει να διατηρώ το δικό μου πλέον γραφείο.
Τι σε έκανε να ξεκινήσεις;
Νομίζω ήταν η φυσική εξέλιξη των πραγμάτων…Μετά από προηγούμενη συνεργασία με άλλο δικηγόρο, και έχοντας πάρει την απόφαση να ασχοληθώ ενεργά με τη μάχιμη δικηγορία, ξεκίνησα δειλά δειλά τα δικά μου επαγγελματικά βήματα με πολλούς φόβους και ανασφάλειες στη αρχή βέβαια… Άλλωστε αν θέλεις να γνωρίσεις ουσιαστικά κάτι για να δεις αν σου κάνει (και κατ’ επέκταση αν του κάνεις) πρέπει να τολμήσεις…να μπεις στο χορό και να χορέψεις!
Πιστεύεις ότι όλα αυτά τα χρόνια αποτέλεσαν σημαντική εμπειρία για εσένα στην τωρινή σου επαγγελματική προσπάθεια;
Η κρίση ήταν αρχικά για εμένα ως ελεύθερο επαγγελματία ένα σοκ , και δεν σου κρύβω ότι με είχε προβληματίσει πολύ γιατί με βρήκε στην αρχή της επαγγελματικής μου πορείας. Με το πέρασμα των χρόνων διαπίστωνα ότι το πλήγμα για τη χώρα δεν είναι μόνο οικονομικό αλλά και λειτουργικό , καθώς πολλές από τις δημόσιες υπηρεσίες (με τις οποίες καθημερινά συναλλάσσομαι) είτε δεν λειτουργούσαν καθόλου είτε λειτουργούσαν πλημμελώς λόγω υποστελέχωσης τους. Αν προσθέσουμε σε όλα αυτά το γνωστό πρόβλημα γραφειοκρατίας και μη εκσυγχρονισμού των υπηρεσιών, καθώς και τις απεργίες και αποχές των υπαλλήλων ή διαφόρων άλλων επαγγελματικών κλάδων , που διαρκώς λάμβαναν χώρα, δημιουργείται ένα αρκετά δύσκολο σκηνικό …. Ωστόσο αν θέλεις να επιβιώσεις αναγκαστικά ατσαλώνεις στην πορεία, και προσπαθείς να βρίσκεις τρόπους για να αντεπεξέρχεσαι στις δυσκολίες, να ζεις με λιγότερα, και γενικότερα να προσαρμόζεσαι στα δεδομένα της αγοράς . Καμία σχέση με τη δικηγορία αλλά και τη γενικότερη κατάσταση προ κρίσης , όταν όλοι ήμασταν πιο καλομαθημένοι και ίσως υπερβολικοί σε ορισμένα ζητήματα ..Έτσι πλέον απέκτησα περισσότερο υπομονή , επιμονή, θέληση και μία ακόμα μεγαλύτερη ανάγκη να παρέχω τις καλύτερες δυνατές υπηρεσίες προς τους πελάτες μου , καθώς ειδικά σε αυτούς τους καιρούς νιώθω ότι η δικαιοσύνη αποτελεί ένα ψυχολογικό καταφύγιο , ένα «αποκούμπι» για πολύ κόσμο… Τώρα συνειδητοποιώ με ακόμα μεγαλύτερο αίσθημα ευθύνης τη βαρύτητα του επαγγέλματος μου για την κοινωνία.
Σήμερα, αν τα ήξερες όλα αυτά, θα έκανες το ίδιο; Θα ξεκινούσες την δραστηριότητα σου ως ελεύθερος επαγγελματίας;
Σίγουρα θα επέλεγα το ίδιο επάγγελμα γιατί η δικηγορία με έχει διδάξει πολλά , που αλλιώς δεν θα τα μάθαινα. Ίσως να κυνηγούσα το εξωτερικό…δηλαδή θα επιδίωκα να ασκούσα δικηγορία σε Ευρώπη ή Αμερική, αν και εκεί δεν είναι ιδανικά τα πράγματα και έχεις να αντιμετωπίσεις άλλους είδους δυσκολίες. Πάντως πραγματικά επειδή βλέπω πολλά νέα παιδιά να φεύγουν στο εξωτερικό, θέλω να πω ότι και η φυγή δεν είναι πανάκεια. Εντάξει τα πράγματα εδώ είναι δύσκολα, όμως αυτή η δυσκολία θα οδηγήσει σε εξελίξεις και αλλαγές ,που μπορούμε έως ένα βαθμό να τις χειριστούμε προς όφελος μας. Και μέσα στην κρίση υπάρχουν ευκαιρίες αλλά θέλουν πολύ περισσότερο κυνήγι. Άλλωστε η χώρα κάποια στιγμή θα ανακάμψει, και όσοι έχουν παραμείνει θα δρέψουν τους καρπούς της άμεσα σε επαγγελματικό επίπεδο! Όταν όμως λείπεις από την εγχώρια αγορά χρόνια είναι δύσκολο να ξαναγίνεις κομμάτι της ή να φύγεις από αλλού , όπου θα έχεις ήδη εδραιωθεί.
Πόσο έχουν αλλάξει τα δεδομένα από την προ – κρίσης εποχή στον τομέα που δραστηριοποιείσαι;
Όπως είπα και πριν τα σημερινά δεδομένα στη δικηγορία δεν έχουν καμία σχέση με αυτά που επικρατούσαν έως το 2008 ή και το 2009 (απαρχές τις κρίσης). Ενδεικτικά αναφέρω αύξηση φορολογίας, επικείμενη αύξηση ασφαλιστικών εισφορών, επικείμενη αύξηση ΦΠΑ, που όλα αυτά μαζί καταλαμβάνουν το 80% περίπου του εισοδήματος, επίσης μείωση δικηγορικής ύλης και μεγάλος αριθμός δικηγόρων γενικότερα . Όλα αυτά μετά βίας σου εξασφαλίζουν την επιβίωση χωρίς υπερβολές…Η δικηγορία παλαιότερα ήταν ένα επάγγελμα που σου εξασφάλιζε πολύ καλές οικονομικές απολαβές…πλέον δεν αρκεί μόνο αυτό για να επιβιώσεις αξιοπρεπώς και το λέω με πολύ μεγάλη θλίψη. Πολύ μεγάλος αριθμός συναδέλφων παραμένει τα τελευταία χρόνια ανασφάλιστος είτε γιατί δεν μπορεί να πληρώνει τις ασφαλιστικές του εισφορές είτε γιατί δεν μπορεί να εξυπηρετεί τις ρυθμίσεις στις οποίες είχε υπαχθεί. Αρκετοί επίσης ετοιμάζονται για έξοδο από το επάγγελμα γιατί δεν μπορούν πλέον να επιβιώσουν και δεν επιθυμούν να επιβαρύνονται με πρόσθετες εισφορές. Τέλος εξαιτίας του νέου ασφαλιστικού ,που πρόκειται να ψηφισθεί, οι δικηγόροι όλης της χώρας απέχουμε από τον Ιανουάριο 2016 έως και σήμερα, με αποτέλεσμα εδώ και τόσους μήνες να μην κάνουμε δικαστήρια, αντιμετωπίζοντας πολλοί από εμάς σοβαρά οικονομικά θέματα.
Οι πελάτες; Τι έχει αλλάξει από μεριά τους;
Οι πελάτες σαφώς έχουν ανάγκες και ζητήματα για τα οποία η προσφυγή στη δικαιοσύνη κρίνεται αναγκαία, αλλά δυστυχώς…λεφτά δεν υπάρχουν… Ό,τι μπορούν να αποφύγουν το αποφεύγουν και ό,τι δεν μπορούν κοιτάζουν να το διεκδικήσουν δικαστικά με το χαμηλότερο δυνατό κόστος. Γενικά υποθέσεις υπάρχουν , τα χρήματα όμως που μπορείς να ζητήσεις και να πάρεις έχουν μειωθεί αρκετά.
Ας υποθέσουμε πως ένας νέος δικηγόρος ήθελε να ξεκινήσει το δικό του γραφείο σήμερα, τι συμβουλή θα του έδινες;
Κατά την άποψη μου το ιδανικό θα ήταν πρώτα να συνεργαστεί με κάποιον μεγαλύτερο συνάδελφο για να μάθει τη δουλειά αλλά και για να δει τις συνθήκες που επικρατούν, και αργότερα να ξεκινήσει κάτι μόνος του. Επίσης να πω ότι πολύ συχνά παρατηρώ νέα παιδιά που βγαίνουν από τη σχολή με πολύ μεγάλο ενθουσιασμό , και αργότερα απογοητεύονται, αναζητώντας άλλες διεξόδους. Όμως η δικηγορία θέλει χρόνο για να καταλάβεις αν σου κάνει , τι γίνεται γενικά και για να δημιουργήσεις κάποια υποτυπώδη πελατεία…δηλαδή κατά μέσο όρο μία πενταετία τουλάχιστον…Αντιλαμβάνομαι ότι ακούγεται πολύ αλλά μην ξεχνάμε ότι μιλάμε για ένα αρκετά δύσκολο ελεύθερο επάγγελμα..πόσο μάλλον σε αυτές τις εποχές. Επίσης κατά την προσωπική μου άποψη είναι πολύ σημαντικό για κάποιο δικηγόρο να ανοίγει τα φτερά του μόνος του ή τουλάχιστον να βρίσκεται σε μία συνεργασία που του εξασφαλίζει κάποια αυτονομία και όσο το δυνατόν μεγαλύτερες προοπτικές εξέλιξης. Είναι δηλαδή σημαντικό να μην «υπαλληλοποιείται» ένας δικηγόρος.
Πόσο απέχει η επιτυχία από την αποτυχία;
Πολύ κοντά…Όλα είναι θέμα χειρισμού, οι δε καταστάσεις είναι συχνά ευμετάβλητες..Όμως αυτό δεν πρέπει να μας πτοεί ούτε να μας απογοητεύει..Πρέπει να ξανασηκωνόμαστε και να προσπαθούμε. Άλλωστε ό,τι δεν μας σκοτώνει μας κάνει πιο δυνατούς, κατά το γνωστό ρητό!
Πώς σε έχει αλλάξει η κρίση εσένα προσωπικά;
Νομίζω με έκανε να ανακαλύψω πιο πολύ την εσωτερική μου δύναμη, και τι πραγματικά έχει αξία σε αυτή τη ζωή…όπως είναι η υγεία, κάτι που μπορεί να ακούγεται πολύ τετριμμένο είναι όμως τόσο σημαντικό..Για αυτό συχνά λέω να έχουμε την υγειά μας να παλεύουμε! Καμιά φορά επίσης όταν σκέφτομαι όλο αυτό που έχει συμβεί, συνειδητοποιώ πόσο εύκολα έρχονται και παρέρχονται τα χρήματα, για αυτό δεν πρέπει να στηρίζουμε πολλά σε αυτά, αλλά πρέπει να «χτίζουμε» τη ζωή μας σε πιο σταθερές και ουσιαστικές βάσεις.
Ποιο είναι το κίνητρο που σε κάνει να συνεχίζεις κάθε μέρα;
Η ελπίδα για κάτι καλύτερο και ότι δεν σταματώ να ονειρεύομαι, βάζοντας μικρούς ή μεγαλύτερους στόχους. Και όταν καταφέρνω κάτι ,ακόμα και ασήμαντο να είναι, παίρνω μεγάλη χαρά! Επίσης χαίρομαι πολύ όταν γνωρίζω καλούς και αξιοπρεπείς ανθρώπους , γιατί πιστεύω ότι η πρόθεση και ο χαρακτήρας στους ανθρώπους είναι το παν!
Συνοψίζοντας τι πιστεύεις ότι είναι αυτό που δεν αφήνει την επιχειρηματικότητα των νέων επιστημόνων στην Ελλάδα να αναπτυχθεί;
Η υπερφορολόγηση , η γραφειοκρατία και η πολιτική αστάθεια δυσκολεύουν αρκετά τα πράγματα, δημιουργώντας ένα αφιλόξενο περιβάλλον για την ανάπτυξη οποιασδήποτε μορφής επιχειρηματικότητας στην Ελλάδα δυστυχώς…Γι αυτό είναι και λογικό πολλοί να αποφεύγουν να μείνουν και να ξεκινήσουν την επαγγελματική τους δραστηριότητα εδώ, επιλέγοντας να φύγουν εξωτερικό , όπως είπαμε και πριν.
Ποιο είναι το πιο σημαντικό χαρακτηριστικό που πρέπει να έχει ένας δικηγόρος για να τα καταφέρει αυτή την περίοδο;
Πολύ υπομονή, επιμονή , αποφασιστικότητα, θέληση και πραγματική αγάπη για αυτή τη δουλειά! Όσες δυσκολίες και αν έχει –που έχει πάρα πολλές ειδικά σε αυτούς τους καιρούς- η χαρά που παίρνεις όταν βγάζεις μια καλή απόφαση ή αθωώνεις τον πελάτη σου σε ένα ποινικό δικαστήριο δεν συγκρίνεται! Νιώθεις ένας μικρός θεός…Οπότε να μην κοιτάζει το δέντρο αλλά το δάσος, να μην κολλάει στις ενδιάμεσες δυσκολίες που διαρκώς θα προκύπτουν και να μη χάνει ποτέ το στόχο του. Χρειάζεται επίσης αρκετό διάβασμα και ενημέρωση γιατί η νομοθεσία -και ενόψει μνημονίου- αλλάζει πλέον πολύ συχνά, ο δε πιο επιτυχημένος κατά τη γνώμη μου δικηγόρος δεν είναι μόνο ο ενημερωμένος αλλά και μαχητικός δικηγόρος. Επίσης επειδή οι καιροί αλλάζουν καλό είναι πάντα να έχουμε στραμμένο το βλέμμα στο παρόν και μέλλον , και στις νέες δικαιϊκά καταστάσεις που διαμορφώνονται λόγω των συνεχών αλλαγών (π.χ. πρόσφυγες, διαδίκτυο, ζητήματα από νέες τεχνολογίες κλπ)
Πώς βλέπεις να εξελίσσονται τα πράγματα στο μέλλον;
Θέλω να πιστεύω ότι σε μία δεκαετία περίπου η χώρα μέσα από διάφορες περιπέτειες θα έχει επανέλθει δριμύτερη και αναμορφωμένη σε πιο σωστές βάσεις. Θέλω να πιστεύω ότι θα έχει διώξει πολλά βαρίδια που τώρα την έχουν ρίξει στον πάτο! Έχουμε ακόμα δρόμο αλλά θέλω να πιστεύω ότι όλο αυτό θα μας κάνει καλό και θα αναγεννηθούμε από τις στάχτες μας. Επομένως θέλω να είμαι αισιόδοξη, και για την ακρίβεια…θέλω να είμαι ρεαλιστικά αισιόδοξη!
Ποιο είναι το αγαπημένο σου ρητό/απόφθεγμα που σε έχει επηρεάσει/εμπνεύσει;
Επειδή πιστεύω πολύ στη δύναμη της εξέλιξης , που απορρέει από την εσωτερική μας πρόοδο και δουλειά με τον εαυτό μας, συνηθίζω να λέω στον εαυτό μου «Keep walking no matter what» ή αλλιώς «πάμε παρακάτω δυνατά»!
Η Χριστιάννα Παυλάκη είναι Δικηγόρος
